Trąba powietrzna

Tornado pod Kielcami 21. maja 2019 roku. Fot. Andrzej Mroczek via Sieć Obserwatorów Burz

Trąba powietrzna (tornado) – pionowa kolumna powietrza, widoczna dzięki skondensowanej wokół niej parze wodnej, lub uniesionym szczątkom, ściśle łącząca podstawę chmury burzowej (Cumulonimbus) z powierzchnią ziemi. Powstają zazwyczaj w ciepłej połowie roku.

Trąby powietrzne powstają w polskich warunkach na dwa sposoby. W przypadku tornad związanych z superkomórkami burzowymi, powstają one na skutek istnienia silnego, rotującego prądu wstępującego (mezocyklonu) w chmurze burzowej. Trąby lądowe i wodne z kolei formują się na skutek silnego, pionowego gradientu temperatur i obecności uskoków wiatru, lub zwiększonej wirowości w dolnej troposferze.

Tornada potrafią mieć w polskich warunkach średnicę nawet kilkuset metrów (choć istnieją przypuszczenia historycznych tornad o średnicy ponad jednego kilometra). Wiatr z nimi związany rzadko przekracza w naszym kraju 300 km/h, choć nawet w najnowszej historii występowały silniejsze leje. W wielu miejscach świata, w tym w Europie, notowane są jeszcze silniejsze tornada, w których wiatr przekracza czasem 450 km/h (największa zmierzona radarowo prędkość wiatru to 511 km/h).

W języku polskim nie ma wyraźnego rozgraniczenia między tornadem a trąbą powietrzną i oba określenia stosuje się zamiennie. W języku angielskim tornadem określa się trąbę powietrzną związaną z mezocyklonem, jako landspout trąbę lądową, a waterspout trąbę wodną. Rozdziela się też dust devil (diabeł pyłowy), gustnado (tornado szkwałowe), czy inne wiry powietrzne, w tym ogniste, śnieżne, parowe, czy odłamkowe. W naszych publikacjach stosujemy podobną klasyfikację – atmosferyczne zawirowania większe od diabła pyłowego, ale mniejsze od mezocyklonu, mające kontakt z ziemią i chmurą jednocześnie określamy zbiorczo trąbami powietrznymi, mezocyklonalne trąby powietrzne jako tornada, a trąby powietrzne niezwiązane z mezocyklonem jako trąby lądowe lub wodne (zależnie od środowiska w którym wystąpiły).

Trąby powietrzne w Polsce nie są zjawiskami częstymi. W ciągu roku zdarza się około 5-10 mezocyklonalnych tornad i mniej więcej 5 trąb lądowych. Zdecydowanie częściej, nawet kilkanaście razy w roku, mamy do czynienia z trąbami wodnymi na Bałtyku, głównie późnym latem i wczesną jesienią. W roku 2019 zanotowaliśmy 7 tornad i 9 trąb lądowych.