Obłoki srebrzyste – ozdoba letnich nocy

Obłoki srebrzyste nad Portem Lotniczym w Gdańsku, 21. czerwca 2019 roku. Fot. Robert Marcinowicz/Sieć Obserwatorów Burz

Już wkrótce wieczorne oraz nocne niebo rozświetlą długo wyczekiwane obłoki srebrzyste. Z tej okazji przygotowaliśmy krótkie zestawienie informacji o tych cieszących oko mezosferycznych chmurach, a także kilka porad odnoszących się do ich obserwacji i fotografowania.

Coraz krótsze noce i cieplejsze dni niebawem zaczną zachęcać do wieczornych spacerów, czy biwaków. Warto wtedy patrzeć w niebo podczas bezchmurnych nocy. Poza spadającymi gwiazdami w sierpniu i dominującym na niemal wolnym od gwiazd niebie Księżycem, możemy także zaobserwować tajemnicze obłoki srebrzyste.

Czym są obłoki srebrzyste?

Obłoki srebrzyste są najwyższymi spośród wszystkich obserwowanych z powierzchni naszej planety chmurami. Występują w mezosferze – jednej z warstw ziemskiej atmosfery, której wysokość zależnie od pory roku szacuje się na od 45-50 km do nawet 85-90 km. Charakterystyczną cechą obłoków srebrzystych jest ich błękitno-elektryczne świecenie. Gdy są nisko nad horyzontem, zwłaszcza w okresie bliskim Przesileniu Letniemu, mogą one przyjmować odcienie żółci, pomarańczy lub nawet czerwieni. Przypominają chmury Cirrus, jednak poruszają się znacznie wolniej na niebie. Co więcej, chmury troposferyczne (w tym Cirrusy) w nocy są czarne, lub brudno pomarańczowe od świateł miast. Obłoki srebrzyste wyraźnie więc odróżniają się od innych obłoków.

Przyjmuje się, że wysokość na której występują obłoki srebrzyste waha się od 75 do 85 km. Obłoki goszczą na niebie wtedy, gdy Słońce jest 6-16 stopni poniżej linii horyzontu, czyli podczas nocy bliskich przesileniu letniemu. Badania wykazały, że są one złożone z mikroskopijnych kryształków lodu.

Fot. Paweł Pisarski/Sieć Obserwatorów Burz

Przez wiele lat geneza obłoków stanowiła kwestię sporną. Obłoki srebrzyste po raz pierwszy zaobserwowano w czerwcu 1885 roku, czyli dwa lata po wybuchu wulkanu Krakatau. Ich istnienie początkowo wiązano właśnie z wybuchem wspomnianego wulkanu. Po pewnym czasie hipoteza ta została obalona. W kolejnych latach w dalszym ciągu poszukiwano odpowiedzi na to pytanie. Pojawiło się wiele sugestii, mówiących między innymi o tym, że ich powstawanie związane jest ze zmianami klimatycznymi. Obecnie za najbardziej wiarygodną wersję przyjmuję się tą, że są związane z pozostałościami po przelotach meteorów oraz z obladzaniem pyłu kosmicznego. Co ciekawe, powstawanie obłoków srebrzystych obserwowano również po startach promów kosmicznych. Działo się tak dlatego, że gazy wylotowe w większości składały się z pary wodnej.

W jakiej części nieba pojawiają się obłoki srebrzyste? O której godzinie mam ich wypatrywać?

Obłoki najczęściej można zaobserwować późną wiosną oraz w okresie letnim. Z obserwacji wynika, że na półkuli północnej najlepszym czasem do ich obserwacji jest okres od połowy maja do końca sierpnia. Jednak największe prawdopodobieństwo ich zaobserwowania przypada na czerwcowe oraz lipcowe noce.

Obłoków srebrzystych należy szukać nisko nad północnym horyzontem. Najczęściej pojawiają się około 1-3 godzin po zachodzie Słońca, oraz nad ranem. Wówczas należy szukać ich wzrokiem, także na północno-zachodnim oraz północno-wschodnim niebie. Z naszych kilkuletnich obserwacji wynika, że optymalną godziną do rozpoczęcia obserwacji są okolice godziny 23 oraz 1-2 nad ranem. Zdarzają się jednak noce, gdy widoczne są praktycznie od zmierzchu do świtu i zajmują znaczną część nieba. Taką sytuację obserwowano kilkukrotnie w czerwcu 2019 roku. Na północy Polski, a czasem nawet w centrum kraju, można je zaobserwować w zenicie, lub nawet na południowym niebie. Wówczas niemal cały nieboskłon może być usiany srebrno-niebieską pajęczyną.

Fot. Adrian Piątek/Sieć Obserwatorów Burz

Nie da się w 100% przewidzieć obecności obłoków srebrzystych. Najlepszym sposobem jest samodzielna obserwacja nieba. Nieco bardziej leniwi mogą śledzić portale społecznościowe, grupy tematyczne oraz strony internetowe poświęcone tematyce ściśle związanej z astronomią. Często można tam znaleźć raporty oraz relacje osób z różnych części kraju odnoszące się do aktywności obłoków srebrzystych. Jako Sieć Obserwatorów Burz, także często informujemy o ich aktywności. Ostatnim rozwiązaniem, a zarazem najbardziej wygodnym jest skorzystanie z produktu radarowego dostarczanego przez Instytut Badawczy w Kühlungsborn.

W jaki sposób przygotować się do obserwacji?

W tym przypadku niezbędna będzie spora ilość czasu oraz cierpliwości. Obłoki mogą pojawić się niebawem po zachodzie Słońce, ale także mogą… nie pojawić się wcale. Ważny elementem jest wybór miejsca do prowadzenia obserwacji. Lokalizacja powinna być w większej odległości od miasta, z dala od wysokich drzew oraz różnego rodzaju wysokich przeszkód. Kluczowe jest także zanieczyszczenie nieba sztucznym oświetleniem np. przez nadjeżdżające auta, czy pobliskie zabudowania. Nieocenioną pomocą w wyborze lokalizacji może okazać się narzędzie zwane Light pollution map. Pod uwagę warto wziąć również obecność Księżyca. Podczas długich, nocnych obserwacji może dokuczać uczucie chłodu, dlatego należy pamiętać o ciepłym ubiorze. Przydatnym narzędziem będzie też dobre źródło światła np. latarka czołowa. Prowadząc nocne obserwacje trzeba także pamiętać o swoim bezpieczeństwie.

Fot. Mateusz Pióro/Sieć Obserwatorów Burz

Niemal każdemu uda się uchwycić obłoki srebrzyste. Wystarczy do tego smartfon, choć lepszym wyborem będzie lustrzanka cyfrowa. Niezależnie od wyboru sprzętu, obowiązkowo należy umieścić swoje urządzenie na statywie, aby uniknąć niepożądanych defektów. Pomocny przy tym może okazać się wężyk spustowy. Jeśli chodzi o kwestię parametrów to konieczne będzie użycie nieco dłuższego czasu naświetlania, nieznaczne zwiększenie czułości matrycy, a także rozszerzenie otworu przysłony. Oczywiście preferowanym formatem wykonywania zdjęć jest RAW. Pozwoli to na uchwycenie większej ilości szczegółów oraz zdjęcie będzie bardziej podatne na dalszą obróbkę. Obłoki srebrzyste, im wyżej nad horyzontem, tym są zazwyczaj jaśniejsze i nie trzeba sprzętu z górnej półki, żeby zrobić im dobre zdjęcie.

Fot. Monika Piszak/Sieć Obserwatorów Burz

Fot. Anna Nidecka/Sieć Obserwatorów Burz

Opracowanie: Mateusz Piecychna
Korekty: Robert Marcinowicz

Zdjęcia wykonane przez zweryfikowanych obserwatorów Sieci Obserwatorów Burz.